Dwór Artusa w Gdańsku znajduje się przy Długim Targu. Budynek został wzniesiony w 1350 roku. Przez długi czas lokalizacja była uważana za miejsce zamieszkania najbardziej szanowanych mieszkańców miasta. W pomieszczeniach gromadzili się przedstawiciele bractw, kupców i członków rodzin patrycjuszy. W rzeczywistości jest to centrum życia społecznego i biznesowego miasta. Budowla została ozdobiona posągiem Merkurego – patrona klasy kupieckiej, a postacie są symbolami Siły, Sprawiedliwości i Fortuny, pisze gdansk-future.eu.
Pojawienie
Nazwa nawiązuje do imienia legendarnego króla Brytów Artura (V-VI wiek), znanego w szczególności z ucztowania ze swoimi rycerzami przy okrągłym stole. Sądy Artusa były znane już w XII-XIII wieku w Anglii, Hiszpanii, Flandrii i Niemczech.
W Gdańsku po raz pierwszy wzmiankowano go 23 kwietnia 1350 roku. Według niektórych hipotez założono Bractwo św. Jerzego (bractwo strzeleckie). W latach 1370-1379 dzięki staraniom wspólnoty bogatszych kupców gdańskich powstał nowy, większy budynek (na 2/3 powierzchni obecnego Dworu Artusa). Na przełomie XIV i XV wieku dostęp do niego nie mieli kupcy posiadający majątek poniżej 20 grzywien, rzemieślnicy, karczmarze, drobni sprzedawcy i ci, którzy zarabiali na życie z pracy najemnej. Zarząd kupiecki Dworu Artusa składał się z czterech elekcyjnych „starszych”, którzy wybierali czterech „najstarszych wiekiem” na „kolegów”. Rada Miejska mogła dodatkowo wybrać czterech swoich radnych i wybrała dwóch nadzorców (składano rozliczenia finansowe).
Pod koniec grudnia 1476 roku na Dworze Artusa wybuchł pożar. W związku z tym zgromadzenie zostało przeniesione do domu przy Langgasse (ul. Długa), naprzeciwko Ratusza Głównego Miasta. Po pożarze w latach 1477-1479 na miejscu dawnego wybudowano nowy budynek Dworu Artusa. W 1481 przekazany mieszczanom. Z czasem Mały lub Stary Dwór stał się kamienicą prywatną. Gotycki wygląd dworu pozostał niezmieniony, wielokrotnie przebudowywana fasada uzyskała swój nowoczesny wygląd (w stylu manieryzmu holenderskiego) w latach 1616-1617 dzięki Abrahamowi van den Blockowi.
Zbiór Ław w XV wieku
Od 1481 roku w lokalu gromadzą się przedstawiciele mieszczan z Nadrenii. Przedstawiciele Ławy Lubeckiej, znanej również jako Ława Bractwa św. Krzysztofa (Christopherbank, w źródłach pisanych od 1482, skupiająca mieszczan gdańskich pochodzących z Lubeki) są razem z miejscowymi mieszczanami.
Ława Malborska z 1487 roku w budynku gromadziła także przyszłych uczestników wojny trzynastoletniej. Ława Holenderska obradowała od 1492 roku. Została założona przez kupców gdańskich i holenderskich.
W XVI wieku do tego procesu przyłączają się przedstawiciele Ławy Szyprów. Ława Marii również zasiadywała w pomieszczeniu. Struktura istniała do 1534 roku. Z braku członków połączyła się z Ławą św. Reinholda).
Eksponaty w Wielkiej Hali
Ławy zajmowały ściśle określone miejsca w Wielkiej Hali, wykorzystując Dwór Artusa jako miejsce życia społecznego. To dzięki ich inicjatywie powstało bogate wnętrze. Do jego najstarszych elementów należą malowidła „Okręt Kościoła” i „Oblężenie Malborka” nieznanego autorstwa z końca XV wieku, rzeźba św. Jerzego, figura św. Jakuba.
Ideowy program dekoracji ukształtował się w XVI i na początku XVII wieku. Większość zachowanych eksponatów pochodzi z lat 30. i 40. XVI wieku. Formacja powstała właśnie w tym czasie. Została uzupełniona około 1588 roku. Kolejny etap założenia miał miejsce na przełomie XVI i XVII wieku (np. ladę piwną założono w 1592 roku, a emporę dla muzyków w 1593 roku). Późniejsze prace były głównie spójnym dodatkiem do poprzedniego wystroju.
Za najcenniejsze uznano niezachowane obrazy z przesłaniem moralizatorskim: „Orfeusz wśród zwierząt” Hansa Vredemanna de Vriesa i „Sąd Ostateczny” Antona Moellera. Wśród dekoracji Ław św. Reinholda, Lubeckiej i Malborskiej pojawił się wątek Dziewięciu Dobrych Bohaterów i Dziewięciu Dobrych Bohaterek, wyrażony w scenach o tematyce antycznej (Ława Bractwa św. Rheingolda), starotestamentowej i chrześcijańskiej. Wśród bohaterów serii Malborskiej znalazła się rzeźba króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka oraz seria obrazów Łukasza Ewerta „Pochód triumfalny Kazimierza Jagiellończyka po zdobyciu Malborka”.
Płytki ceramiczne zawierają wizerunki europejskich władców, którzy reprezentują przeciwstawne obozy religijne i polityczne: katolików i protestantów, a także innych ludzi tamtej epoki. Najcenniejsze w Polsce są modele okrętów (m.in. model okrętu z XVI wieku, najstarsza w polskich zbiorach feluka śródziemnomorska) oraz zbroje turniejowe z przełomu XV i początku XVI wieku. Można znaleźć liczne motywy heraldyczne, morskie, egzotyczne i zoomorficzne.
Miejsce otwartych rozpraw sądowych
W latach 1530-1742 otwarto salę sądową. Sąd miejski funkcjonował co dwa tygodnie. Zebrali się na piątkowym posiedzeniu. Na potrzeby sądownictwa w 1549 roku Rada Miejska nabył sąsiednią kamienicę, od strony dzisiejszej ulicy Kramarskiej (później przyjęła nazwę Stary Dom Ławy).
W 1651 roku w piwnicach (w których do tego czasu przechowywano piwo) utworzono punkt sprzedaży wina, następnie rozbudowano piwnice Nowego Domu Ławy (obecnie restauracja Piwnica Rajców), z wejściem na przedproże i przykrytą kopułą. Od 1656 roku w czasie wojny ze Szwecja zaprzestano organizowania uczt. Zwrócono je po zawarciu pokoju oliwskiego w 1660 roku. Na mocy porozumienia z 1709 roku z Johannem Glosemeyerem, w związku ze zwiększonymi potrzebami sądowymi, dokonano wykupu i przebudowy w stylu barokowym sąsiedniej kamiennicy, która należała do niego. Odpowiednie prace przeprowadzono od strony Zielonej Bramy. Połączono ją również przejściem z Dworem, tzw. Nowy Dom Ławy, który otwarto w 1712 roku. Stary Dom Ławy został sprzedany w ręce prywatne (m.in. posiadał go Johanna Uphagena od 1763 roku w latach 1822-1942 funkcjonowała Korporacja Kupiecka.
Elitarna rezydencja
Dwór Artusa był siedzibą Ław i ośrodkiem życia kulturalnego i społecznego elity Gdańska do 1742 roku, kiedy to decyzją Rady Miejskiej na wniosek 88 firm kupieckich Gdańska przekształcono w giełdę handlową. Postulat oznaczenia Dworu Artusa na giełdzie został ogłoszony przez kupców gdańskich już w 1592 roku.
Pełnił również rolę pokoju reprezentacyjnego, ponieważ przyjmowano tu monarchów, odbywały się spotkania towarzystw naukowych i koncerty. W 1755 roku kupcy gdańscy zamówili od Johanna Heinricha Meissnera rzeźbę naturalnej wielkości króla Polski Augusta III Sasa. Umieszczono ją w centrum Dworu Artusa (w 1831 roku z rozkazu Naczelnego prezydenta prowincji Heinricha Theodora von Schöna przesunięto do lady piwnej).
Następnie tak zwany Nowy Dom Ławy w latach 1795-1807 i 1814-1879 był siedzibą Sądu Handlowo-Morskiego (Commerz- und Admiralitäts-Collegium). Aż do 1920 roku funkcjonowała izby handlowej państwowego sądu cywilno-karnego dla miasta Gdańska.
Działalność w XIX wieku
W 1831 roku przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie we wnętrzach Dworu Artusa. We wrześniu 1858 roku w miejsce obrazu zniszczonego w 1813 roku powstała seria prac o podobnej tematyce, która ilustruje wydarzenia z życia św.Reinholda. W 1862 roku Wilhelm August Stryowski i Alfred Scherres namalowali duży obraz „Polowanie Diany”. Sfinansował projekt Heinrich Theodor Behrend. Obraz został umieszczony na ścianie wschodniej.
Władze państwowe i miejskie 20 października 1861 roku przyjęły władcę Prus Wilhelma I z żoną. W przeddzień wizyty architekt miejski Julius Albert Licht zbudował przed domem drewniany, przeszklony parterowy pawilon przeznaczony na szatnie dla gości (rozebrany na początku listopada). Cesarz Wilhelm I z kronprinzem Fryderykiem Wilhelmem i kanclerzem Otto von Bismarckiem w dniach 9-11 września 1881 spotkali się w lokalu z carem Aleksandrem III i jego bratem wielkim księciem Włodzimierzem.
W 1886 roku w Dworze Artusa zawieszono nowy żyrandol z brązu, zakupiony w berlińskiej firmie C. Kramma za 6 tysięcy marek. Miał 60 lamp gazowych rozmieszczonych w pięciu rzędach.
Po 1900 roku lampy zastąpiono żarówkami elektrycznymi. Żyrandol zdobiły postacie kronprinza Fryderyka Wilhelma i jego żony Wiktorii, stojące przed ołtarzem ślubnym. Scena dotyczyła ich londyńskiego ślubu 25 stycznia 1858 roku. W 1894 wyremontowano elewację północną, od strony dzisiejszej ulicy Chlebnickiej.
W czerwcu i lipcu 1900 roku ponownie przeprowadzono gruntowne prace remontowo-konserwatorskie, Wilhelm August Stryowski był odpowiedzialny za renowację malowideł ściennych Antona Möllera „Sąd Ostateczny” i Vredemana de Vriesa „Orfeusz wśród zwierząt”, a także odnowiono panele.
ХХ wiek
Przed 1914 roku podczas uroczystości w Dworze Artusa sesje giełdy przeniesiono do dużego pokoju na parterze Zielonej Bramy. W sierpniu 1914 roku działalność giełdy zawieszono na czas wojny, a w 1919 roku tymczasowo wznowiono.
Rada Miejska przygotowała wystawę plenerową, która odtwarza widok sieni dawnej kamienicy zamożnego patrycjusza. Wnętrze wypełnione jest gdańskim i holenderskim rzemiosłem. Po 1935 roku z ekspozycji usunięto informacje o dawcy, a 29 listopada 1931 roku podczas obchodów 450-lecia wybito pamiątkowy medal.
W latach 1930-1935 przeprowadzono prace remontowe, a posąg króla Augusta III usunięto decyzją władz nazistowskich w mieście. Pomnik przeniesiono do Muzeum Krajowego Historii Gdańska w Oliwie. Zaginął podczas II wojny światowej. Zachowała się, odnaleziona po 1980 roku w gruzach piwnicy przy ulicy Mydlarskiej, tablica z napisem z cokołu pomnika i jego ogrodzenia. Do 1945 roku hala Dworu była wykorzystywana na potrzeby reprezentacyjne i partyjne, Nowy Dom Ławy mieścił różne biura.
W marcu 1945 zniszczono sklepienie. Większość jednak udało się odbudować w latach powojennych. Górę elewacji przebudowano w 1957 roku. Ogólnie rzecz biorąc, z Nowego Domu Ławy pozostały tylko fronty przednie i tylne. Po odbudowie wiosną 1959 roku Dwór, Stary Dom Ławy i Nowy Dom Ławy władze miejskie przekazały Oddziałowi Morskiemu Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. 10 października 1959 roku w kamienicach tych otwarto Dom Ekonomisty z wejściem od ulicy Kramarskiej. Od tego czasu działa Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Oddział Gdańsk). Dwór Artusa miał służyć jako sala konferencyjna.
Od 6 czerwca 1966 roku Dwór funkcjonował bez elementów zabytkowego wnętrza. Sień Gdańska była wykorzystywana przez gdański oddział Związku Polskich Artystów Plastyków do wystaw artystycznych i okazjonalnych, a od 1984 roku także z parterem Starego Domu Ławy. Po 1990 roku został przeznaczony na placówkę muzealną (oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska). Do 1993 roku odzyskał 70% swojego poprzedniego projektu wnętrza. Otwarty dla zwiedzających 18 kwietnia 1997 roku, zorganizowano wystawę zabytkowej dekoracji wnętrz gdańskiej kamienicy (na podstawie oryginalnego wystroju z końca XIX wieku zachowanego w pałacu w Kłaninie).
W marcu 2019 roku Stary Dom Ławy przejęła Gmina Gdańsk, a w 2020 roku przekazała do Muzeum Gdańska na 50 lat. Zespół pełni funkcje muzealne i reprezentacyjne. Główna część to Wielka Hala o powierzchni około 400 m² i wysokości 11 m, ze sklepieniem palmowo-gwiaździstym wspartym na czterech granitowych filarach. Dwór jest miejscem wydarzeń z życia społeczno-politycznego Gdańska (m.in. przyjmują wybitne osobistości, organizują uroczystości nadania honorowego obywatelstwa Gdańskiego, podpisują umowy gospodarcze.
W poszukiwaniu zaginionej relikwii z Dworu Artusa
Obraz „Sąd Ostateczny” Antona Möllera pochodzi z około 1603 roku. Oryginalna praca jest uważana za jedną z najważniejszych eschatologicznych w twórczości artysty.
Przedstawia dwie drogi ludzkiego życia – drogę grzechu i cnoty. Artysta złamał istniejący tradycyjny schemat tej fabuły. Nowością jest tutaj przedstawienie poszczególnych wad i cnót w formie alegorii, a nie ogólny podział na potępionych i zbawionych.
U szczytu obrazu na łuku tęczowym został ukazany Chrystus – Sędzia Świata, a po obu jego stronach Matka Boża i św. Jan. Obok widoczne są Wiara (Fides) z krzyżem i kielichem mszalnym oraz Miłość (Caritas) jako matka z dwojgiem dzieci. Chrystus patronuje ukazanej po lewej stronie strefie dobra (światła), w której wśród aniołów uwiecznione zostały wznoszące się ku niebu alegorie cnót: Cierpliwość (Patientia), Roztropność (Prudentia), Męstwo (Fortitudo), Umiarkowanie (Temperantia) i Nadzieja (Spes). Po prawej stronie nad nimi przedstawiony został Archanioł Michał z mieczem i wagą w rękach, który jako sędzia czynów ludzkich uosabia Sprawiedliwość (Justitia). W dole na tle skalistego pejzażu ukazana została opustoszała droga cierpienia prowadząca ku zbawieniu. W tle jest widoczna panorama Gdańska.
Ze strefą zbawionych wyraźnie kontrastuje chylący się ku piekłu rozbudowany świat grzechu. Centralną postacią strefy potępionych jest, połączona łańcuchem z innymi alegoriami grzechów, Pani Świat (Mundus) – ucieleśnienie wszelkiego zła. Wyobrażona została jako bogato odziana kobieta z diademem na głowie. Pod nią widoczny jest mężczyzna z skrzyżowanymi na czole piszczelami oznaczającymi śmierć, czyli Grzech Pierworodny (Peccatum Originale). Po prawej stronie od tej grupy widoczna jest alegoria Niewiary (Incredulitas), przecinającej sztyletem krucyfiks. Po lewej, jako konsekwencję występnego życia, ukazano Wyrzuty Sumienia (Mala Conscientia), wyobrażone jako nagą kobietę, spoczywającą na jeleniu, symbolizującym Lęk (Pavor). Wyrzuty Sumienia i Lęk prowadzą do Rozpaczy (Desperatio), którą uosabia dusząca się kobieta przedstawiona poniżej nich.
Wśród nich, na łodzi płynącej do piekła, artysta umieścił profile przedstawicieli władz Gdańska. Według legendy przyczyną tego była niepłacenie przez Radę Miasta autorowi obrazu. Co ciekawe, na łodzi widoczna jest również postać artysty z paletą, utożsamiana z samym autorem tej pracy. Mówi się również, że kiedy obraz był gotowy, artysta namalował anioła, który uratował łódź i jej pasażerów przed śmiercią.
Oryginalny obraz powstał w latach 1595-1603 w Gdańsku i najprawdopodobniej został zniszczony w czasie wojny w 1945 roku. Teraz możemy zobaczyć fotograficzną i cyfrową rekonstrukcję wykonaną przez Krzysztofa Izdebskiego w latach 1999-2000. Badanie strat wojennych współfinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Dyskusje na temat repliki
Przedstawiciele Gdańskiej Stowarzyszenia Historyków Sztuki, konserwatorów i architektów nazwali komputerową kopię XVII-wiecznego obrazu Antoniego Möllera „Sąd Ostateczny” dziwną i nieudolną kopią. Z taką opinią wypowiadali się także konserwatorzy i i architekci.
Muzealnicy bronią niezwykłej pracy, wskazując na potrzebę przywrócenia wewnętrznego wyglądu i dekoracji zabytkowej rezydencji. Kopia obrazu Möllera – jednego z pięciu ogromnych obrazów z sali sądowej utraconych podczas wojny – została wykonana przy użyciu innowacyjnej technologii komputerowej. Obrazy i związane z nimi kompozycje przestrzenne z XVI-XIX wieku wypełniały nisze w ścianach sali.
Ochrona kopii
Uczestnicy spotkania wskazali na niewłaściwe wykorzystanie sprzętu komputerowego. W muzeach i galeriach za granicą utracone lub niedostępne obrazy są prezentowane na ekranach lub jako hologramy. Wtedy nikt nie wątpił, że to replika. W przypadku komputerowej kopii fotograficznej odwiedzający są oszukiwani.
Jacek Gzowski ze Stowarzyszenia Historyków Sztuki zaznaczył, że wielkoformatowa komputerowa kopia obrazu jest swego rodzaju scenografią, a nie jego kopią. Profesor Wiesław Gruszkowski wyraził opinię, że konserwatyści i antykwariusze nie powinni nawet uzupełniać dzieł sztuki, ale robią to, aby lepiej je sprzedawać. Uważał, że to niesprawiedliwa decyzja dla odwiedzających, aby umieścić nawet najlepszą kolorową fotokopię obrazu.
