Arthur Schopenhauer jest znany jako niemiecki filozof i pisarz. Niektórzy Polacy nadal uważają go za swojego, bo naukowiec urodził się w Gdańsku. Opracował teorię, która obejmuje w równym stopniu teorię poznania, metafizykę, estetykę i etykę. Uważał się za ucznia i następcę Immanuela Kanta (1724–1804), którego filozofię pojmował jako przygotowanie do własnej teorii. Czerpał także inspirację z idei Platona i filozofów wschodnich. Własną pozycję idealizmu subiektywnego rozwinął w XIX wieku – pisze gdansk-future.eu.
Początek
Arthur Schopenhauer urodził się 22 lutego 1788 roku w Gdańsku. Wychował się w zamożnej i szanowanej rodzinie kupieckiej. Jego matka, Johanna Henrietta, prowadziła salon literacko-artystyczny, w którym gościli znani pisarze Johann Wolfgang von Goethe, Zacharias Werner, Christoph Martin Wieland, Bettina von Arnim, Friedrich Justin Bertuch, Carl Friedrich Zelter, Johann Heinrich Meyer i inne wybitne osobistości.
Po drugim rozbiorze Rzeczypospolitej Gdańsk przeszedł pod panowanie Prus. Miasto utraciło status autonomii, którą od XIV wieku gwarantowały władze polskie. Rodzina przeniosła się w 1793 roku do wolnego miasta Hamburga. Heinrich Floris, ojciec Arthura, założył dom towarowy w Hamburgu, gdzie rodzina mieszkała do 1805 roku. Arthur miał siostrę Luise Adelaide Lavinia Schopenhauer.
Przyszły filozof stale się uczył. W latach 1797-1799 studiował język francuski. Zgodnie z rodzinną tradycją Schopenhauer miał zostać kupcem i od 1799 do 1803 uczył się w hamburskiej prywatnej szkole Johanna Heinricha Christiana Runge.
Na początku XIX wieku podróżował z rodzicami przez Holandię, Anglię, Francję, Szwajcarię i Austrię, po Śląsku i Prusach. We wrześniu 1804 roku na prośbę ojca rozpoczął naukę u kupca Jacoba Kabruna w Gdańsku, a w 1805 roku u hurtownika Johanna Jenischa w Hamburgu. Po samobójstwie ojca w 1805 roku przerwał naukę kupiectwa w 1807 roku, aby kontynuować studia wyższe w Weimarze. W 1809 roku Arthurowi udało się uzyskać swoją część spadku. Później studiował medycynę w Getyndze, gdzie uczęszczał na wykłady z psychologii Johanna Friedricha Blumenbacha.
Zarodki filozofii
W 1810 roku Gottlob Ernst Schulze zapoznał Arthura z filozofią Immanuela Kanta i Platona. Już jesienią 1811 roku filozof przeniósł się na Uniwersytet Berliński i został uczniem Johanna Gottlieba Fichtego (1762–1814). Arthur otrzymał również wiedzę od Friedricha Schleiermachera, Martina Heinricha Carla Lichtensteina i Friedricha Augusta Wolfa. Stopniowo zdobywa coraz większą wiedzę i doświadczenie. To pozwala mu się rozwijać i odnosić sukcesy w nauce przedmiotów ścisłych.
W Berlinie naukowiec rozczarował się studiami i latem 1813 roku zdecydował się przenieść do Rudolstadt, gdzie napisał pierwsze pismo „Über die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grunde”. Na podstawie tej pracy otrzymał tytuł doktora filozofii.
W swojej dysertacji zwrócił uwagę na podstawowe zasady prowadzące do ładu, które organizują cały postrzegalny świat. Przejął zasadę (dostatecznej) racji od Christiana Wolffa, że „nic nie jest bez racji dostatecznej, dlaczego raczej jest, niż nie jest. To znaczy: jeśli przyjmie się, że coś jest, należy także przyjąć coś, skąd wiadomo, dlaczego to samo raczej jest, niż nie jest.”
Nauka
Od listopada 1813 roku Arthur Schopenhauer mieszkał w Weimarze. Jego matka i siostra przeprowadziły się do miasta wcześniej. Dzięki matce osobiście poznał Johanna Wolfganga von Goethego. W swoim drugim piśmie, zatytułowanym „Über das Sehen und die Farben”, próbował uzasadnić transcendentalną filozofię Kanta. Ważne dla niego było spotkanie z orientalistą Friedrichem Majerem, który wprowadził go w myśl hinduistyczną i filozofię orientalną.
W maju 1814 przeniósł się do Drezna. W mieście pracował nad głównym dziełem „Die Welt als Wille und Vorstellung” („Świat jako wola i wyobrażenie”), które ukazało się w grudniu 1818 roku z datą 1819 w Lipsku. Zarysowana w nim filozofia reprezentuje pewną pozycję pośrednią między niemieckim idealizmem a XIX-wiecznym nihilizmem.
Po powrocie z ośmiomiesięcznej podróży do Włoch Artur Schopenhauer habilitował się w marcu 1820 roku. Później rozpoczął pracę na Uniwersytecie Berlińskim jako Privatdozent (docent nieopłacany). Miał jednak wielką konkurencję w osobie Georga Wilhelma Friedricha Hegla. Celowo wyznaczył ten sam czas na swoje wykłady co Hegel. Wynik okazał się rozczarowujący – przegrał i po zakończeniu semestru zmuszony był zawiesić wykłady.
W Berlinie Arthur nie mógł wyjść z cienia swojego wielkiego konkurenta. Już wiosną 1822 musiał ponownie wyjechać do Włoch, skąd wrócił w 1825, ale po powrocie nie prowadził już wykładów.
Berlin opuścił po wybuchu epidemii cholery we wrześniu 1831 roku, gdyż sytuacja w niemieckim mieście była dość krytyczna. Naukowiec osiadł w Mannheimie w 1832 roku, a później we Frankfurcie nad Menem, gdzie mieszkał aż do śmierci. Tam stworzył „Die Welt als Wille und Vorstellung” („Świat jako wola i wyobrażenie”) jako dokończenie do dwóch pism opublikowanych w 1841 roku pod tytułem „Die beiden Grundprobleme der Ethik”.
Pierwsza praca zatytułowana „Über die Freiheit des menschlichen Willens” (1839) została wysoko oceniona przez Królewskie Norweskie Towarzystwo Nauk. Druga praca, zatytułowana „Über das Fundament der Moral” (wydanie z 1840 roku, „O podstawie moralności”), nie wygrała konkursu Królewskiego Duńskiego Towarzystwa Naukowego. Popularności Schopenhauera w ostatnich latach życia pomogła publikacja „Parerga und Paralipomena”, która ukazała się w 1851 roku. Okazała się swego rodzaju przewodnikiem mądrości życiowej. Od tego czasu ukazywały się tylko nowe wydania wcześniejszych prac.
Rezultaty i poglądy na temat religii
Filozofia Arthura Schopenhauera wpłynęła na innych naukowców. Jego nauczanie dotykało krytyki moralności Friedricha Nietzschego, antropologii filozoficznej Maxa Schelera i Helmutha Plessnera. Rezultat pracy Schopenhauera widać w twórczości wielu artystów, między innymi – Thomasa Manna, Richarda Wagnera, Stefana Georga i Ernsta Jüngera.
Rozwój psychoanalizy i filozofii życia zależał też w znacznym stopniu od filozofii i nauk przyrodniczych. Nacisk, jaki kładł na znaczenie woli i motywów działania zdeterminowanych przez bodźce, uczynił go ważnym inspiratorem dla Eduarda von Hartmanna, Sigmunda Freuda i Maxa Schelera. Filozofia Schopenhauera znalazła swoje odbicie w tzw. szkole frankfurckiej reprezentowanej przez Maxa Horkheimera. We współczesnej etyce na pierwszy plan wysuwa się jego etyka współczucia, zwłaszcza w stosunku do zwierząt jako adresata moralnych zobowiązań człowieka, który jest jednostką centralną.
Pogląd Arthura Schopenhauera na rolę religii jako środka zaspokajania metafizycznych potrzeb większości społeczeństwa przedstawił Schopenhauer w rozprawie „O religii”, która napisana jest w formie dialogu pomiędzy Filaletesem, zwolennikiem prawdy, a Demofelesem, przyjacielem ludu. Wielu podobało się nauczanie filozofa, ale byli też krytycy jego działalności.
Arthur Schopenhauer podkreśla w chrześcijaństwie oddzielenie człowieka od świata zwierzęcego, do którego należy. Jego zdaniem wielkie znaczenie, jakie zwierzęta mają w buddyzmie i braminizmie, świadczy o doskonałości tych religii na wielką niekorzyść religii żydowsko-chrześcijańskiej. Wezwał Europę do zerwania z „żydowskim poglądem na świat, przynajmniej co do zwierząt, i aby praistotę, która, jak w nas, tak samo żyje we wszystkich zwierzętach, uznała i uszanowała.”
