Daniel Gralath – fizyk i burmistrz Gdańska w XVIII wieku. Specjalista wykazywał zainteresowanie naukami ścisłymi. Wyniki jego rozprawy opublikowano w 1729 roku. Zauważa się jego wpływ na rozbudowę i rozwój miasta na wybrzeżu Morza Bałtyckiego, pisze gdansk-future.eu.
Życiorys
Daniel Gralath urodził się 30 maja 1708 roku w Gdańsku. Dorastał w zamożnej rodzinie kupieckiej Karla Ludwiga Gralatha (1673-1713).
Uczył się w Gdańskim Gimnazjum Akademickim. Proces zdobywania wiedzy okazał się udany, ponieważ w 1729 roku opublikował rozprawę w języku łacińskim.
Od 1728 roku Daniel studiował w Halle, Marburgu, Lejdzie. Po powrocie do Gdańska ożenił się z córką wybitnego przyrodnika Jacoba Theodora Kleina. Później wziął udział w założeniu Towarzystwa Przyrodniczego w rodzinnym mieście. Stało się to w 1742 roku. Szczególnie interesował się elektrycznością.
Od 1746 roku prowadził badania nad wynalazkiem Ewalda Kleista, wykonanym rok wcześniej w Kamieniu Pomorskim pod nazwą „butelka lejdejska”. Naukowiec zbudował pierwszą na świecie baterię z takich butelek i wyjaśnił jej działanie. Zmierzył siłę działającą między naładowanymi zakrętkami butelki.
Specjalista napisał pierwszą na świecie pracę z elektrostatyki, 3-tomową Geschichte der Elektricität („Historia elektryczności”), materiał opublikowany w latach 1747-1756 oraz bibliografię wszystkich prac z elektrostatyki, Elektrische Bibliothek („Biblioteka elektryczna”).
Jego wyniki zyskały uznanie w kraju i za granicą. Towarzystwo Naukowe w Getyndze przyjęło go do swoich szeregów.
W administracji Gdańska Gralath pracował od 1754 roku. Był także ławnikiem od 1754 roku, doradcą od 1758 roku, burgrabią królewskim od 1762 roku. Na stanowisku burmistrza Gdańska pracował od 1763 roku aż do śmierci.
Wielka Aleja
Najstarszy miejski kompleks zieleni w Polsce. Powstał w formie dwukilometrowej czterorzędowej alei. To Daniel Gralath założył jedną z najcenniejszych zielonych atrakcji Gdańska.
W testamencie przekazał 100 tysięcy guldenów na budowę kompleksu i utrzymanie podmiejskiego nabrzeża. W latach 1768-1770 przez główną drogę Gdańsk – Oliwa wytyczono prostą drogę z dwurzędowymi alejami spacerowymi po bokach. Drzewa, w tym lipa pospolita, zostały sprowadzone z Holandii; odpowiedzialność za planowanie i przygotowanie terenu powierzono kapitanowi Patzerowi; natomiast Johannowi Jeninowi powierzono opiekę nad terenami zielonymi w tym miejscu.
Podczas wojen napoleońskich znaczna liczba drzew została uszkodzona. W wyniku wycięli około 260 lip na odcinku 400 metrów. Dzięki staraniom kupców Johannesa Labesa i Karla G. Heinrichsdorfa szybko uzupełniono zniszczone fragmenty alei.
Na początku XIX wieku zniszczono średniowieczny kościół Wszystkich Bożych Aniołów, położony na wschód od głównej alei. W 1822 roku miasto przejęło koszty utrzymania kompleksu terenów zielonych; Aleja stała się odwiedzaną promenadą miejską.
W XIX wieku teren wzdłuż alei został zabudowany nie tylko kawiarniami i restauracjami, ale także cmentarzami, placami sportowymi i parkami. W 1872 roku uruchomiono nawet tramwaj konny. W 1893 roku na dzisiejszej ulicy Smoluchowskiego został umieszczony duży głaz na cześć Daniela Gralatha.
Pod koniec XIX i na początku XX wieku zainstalowano oświetlenie elektryczne, pojawiły się również nowe domy mieszkalne. W latach dwudziestych XX wieku na Alei przeprowadzono przebudowę, która obejmowała utworzenie dwóch oddzielnych jezdni o twardej nawierzchni o szerokości ponad 5 metrów, pasa tramwajowego o długości około 7 metrów i rozpoczęcie ścieżek rowerowych.
Po II wojnie światowej straty drzew na Alei oszacowano na 15%. W sumie zachowało się około 1300 drzew. Pod koniec lat 60. przylegające do prospektu cmentarze zostały zlikwidowane i przekształcone w park. W latach 70. system drogowy przeszedł dalsze zmiany. Nastąpiło przesunięcie torów i poszerzenie drogi do Gdańska oraz dodanie nowej trójpasmowej drogi do Wrzeszcza – dawne alejki dla pieszych stały się niedostępne dla nich.
Pomnik Daniela Gralatha
Co ciekawe, został uhonorowany w mieście zaledwie 126 lat po jego śmierci, a głaz, który jest dzisiaj, został odsłonięty w 1893 roku. W tym czasie Gdańsk znajdował się pod kontrolą prusko-niemiecką po I rozbiorze Polski w 1772 roku. Wtedy Niemcy stawały się coraz bardziej pewne siebie pod rządami Cesarza Wilhelma II. W latach trzydziestych Wielka Aleja została przemianowana na Hindenburg Allee i pozostała nią aż do upadku miasta w 1945 roku.
Podczas okupacji przez wojska radzieckie Aleja została przemianowana na cześć radzieckiego marszałka Konstantego Rokossowskiego, który został ministrem obrony Polski w 1949 roku. Aleja w końcu stała się znana pod obecną nazwą Aleja Zwycięstwa w 1956 roku.
Podczas prób powojennego rządu polskiego oczyszczenia Gdańska ze wszystkich śladów jego niemieckiej historii, pamiątkowy głaz Gralath pozostał, ale został ponownie poświęcony ku czci harcerzy pomordowanych przez nazistówpodczas II wojny światowej i zainstalowano nową tablicę. Kamień został ponownie poświęcony naukowcu dopiero w 2003 roku, kiedy pomnik harcerzy został przeniesiony do innej części miasta, kamień został odnowiony, oświetlony i wyposażony w nową tablicę upamiętniającą byłego burmistrza Gdańska, w szczególności napisaną w zarówno w języku niemieckim, jak i polskim. Finansowana inicjatywa była (po raz drugi, jak wskazuje napis) przez władze miasta.
Wpływ w społeczeństwie
Zainicjował i współfinansował w swoim testamencie utworzenie Wielkiej Alei Lipowej między Gdańskiem a Wrzeszczem. W 1901 roku na Alei przy skrzyżowaniu z ul. Smoluchowskiego ustawiono kamień upamiętniający Daniela Gralatha w postaci nierównego głazu z tablicą pamiątkową. Po wojnie na kamieniu umieszczono tablicę pamiątkową ku czci harcerzy rozstrzelanych przez nazistowskich najeźdźców. W 2004 roku w pobliskim parku (Mały Błędnik) wzniesiono pomnik harcerzy, a na kamiennym kamieniu wmurowano nową tablicę ku czci Daniela Gralatha.
Sprawę wybitnego naukowca próbowali po jego śmierci kontynuować jego dwaj synowie. Starali się w każdy możliwy sposób zachować pamięć o ojcu.
Karol Fryderyk (1741-1818), najstarszy syn, był rajcą miejskim, a za czasów napoleońskiego Wolnego Miasta prezydentem senatu Gdańska.
Daniel młodszy (1739-1809) był profesorem, osiągnął rangę rektora Gimnazjum Akademickiego i był autorem cennej pracy „Historia Gdańska” oraz rozprawy o przedawnieniu (1773), która podważa rzekome prawa króla pruskiego do okupowanych ziem w wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Obowiązki urzędnika nie kolidowały z jego naukową pasją. W 1743 roku założył Towarzystwo Badające Przyrodę – pierwszą tego typu organizację w Polsce. Naukowiec zajmował się szeroko zakrojonymi badaniami w dziedzinie elektrostatyki. Gralath opracował 3-tomową historię badań nad elektrycznością. Jego wkład w ten kierunek, a obecnie społeczność naukowa, uważa za znaczący.
Obrazy przekazane do Muzeum Narodowego w Gdańsku tworzą galerię portretów rodziny von Gralath, ale w kolekcji znajduje się również portret Stanisława Augusta. Ostatni król polski był ojcem chrzestnym jednego z członków rodziny. Fakt ten dla wielu Polaków pozostaje decydujący w kwestii sporów co do tego, czyj jest uczony – niemiecki czy polski.
Daniel Gralath został pochowany w bazylice Mariackiej w Gdańsku w nieznanym miejscu. W Sulminie znajduje się rodzinny grobowiec potomków, zbudowany w 1818 roku.
